Za co i w jakiej kwocie WIOŚ nakłada kary na przedsiębiorstwa

Słowem wstępu

Bezpośrednim organem kontrolującym przestrzeganie przepisów o ochronie środowiska jest dla przedsiębiorstwa Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, który działa na terenie danego województwa. Często są tworzone również delegatury WIOŚ obejmujące dany obszar części województwa. Organem wyższego szczebla jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska, który między innymi rozpatruje odwołania od decyzji WIOŚ.

Podstawy prawne nakładania kar

Wojewódzki inspektor ochrony środowiska w formie decyzji administracyjnej nakłada kary na podstawie dwóch aktów prawnych: 

1. Kodeksu Postępowania Administracyjnego, który określa sposób nakładania kary

2. konkretnych ustaw związanych z ochroną środowiska, które określają przesłanki do nałożenia danej kary.  

Kodeks Postępowania Administracyjnego

Regulacje k.p.a. (Ustawa z 14.06.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, Dz.U. z 2021 r. poz. 735 ze zm.) dzielimy na te związane z prowadzeniem postępowania administracyjnego i Dział IVa. “Administracyjne kary pieniężne”. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa najistotniejsze są te związane z:

1. zasadami ogólnymi, które określają sposób, w jaki powinny działać organy, np. zasadę rozstrzygania wątpliwości prawnych na korzyść

2. przedsiębiorców

3. uczestnikami postępowania, w tym stroną, tj. przedsiębiorcą czy organizacjami społecznymi, np. zajmującymi się ochroną środowiska

4. terminami załatwienia sprawy

5. doręczeniami pism

6. wszczęciem postępowania

7. dowodami 

8. zawieszeniem postępowania

9. decyzją administracyjną

10. odwołaniem.

Czym jest “administracyjna kara pieniężna”?

Art. 189b. "Pojęcie administracyjnej kary pieniężnej" mówi, że jest “to określona w ustawie sankcja o charakterze pieniężnym, nakładana przez organ administracji publicznej, w drodze decyzji, w następstwie naruszenia prawa polegającego na niedopełnieniu obowiązku albo naruszeniu zakazu ciążącego na osobie fizycznej, osobie prawnej albo jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej."

Jeśli WIOŚ wymierza karę pieniężną, wówczas bierze pod uwagę kilka istotnych czynników, a są to:

1. waga i okoliczności naruszenia prawa, w szczególności potrzeba ochrony życia lub zdrowia, ochrony mienia w znacznych rozmiarach lub ochrony

2. ważny interes publiczny lub wyjątkowo ważny interes strony oraz czas trwania tego naruszenia

3. częstotliwość niedopełniania w przeszłości obowiązku albo naruszane zakazu tego samego rodzaju, co niedopełnienie obowiązku albo naruszenie

4. zakaz, w następstwie którego ma być nałożona kara

5. uprzednie ukaranie za to samo zachowanie za przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe

6. stopień przyczynienia się strony, na którą jest nakładana administracyjna kara pieniężna, do powstania naruszenia prawa

7. działania podjęte przez stronę dobrowolnie w celu uniknięcia skutków naruszenia prawa

8. wysokość korzyści, którą strona osiągnęła, lub straty, której uniknęła i

9. jeżeli naruszenie dotyczy osoby fizycznej, pod uwagę bierze się warunki osobiste strony, na którą administracyjna kara pieniężna jest nakładana.

Warto wiedzieć, że jeśli do naruszenia prawa doszło wskutek działania siły wyższej, przedsiębiorca nie jest karany. 

Ponadto organ kontrolujący może zrezygnować z nakładania kary, w trzech przypadkach:

1. waga naruszenia prawa jest znikoma, a strona zaprzestała naruszania prawa

2. za to samo zachowanie prawomocną decyzją na stronę została uprzednio nałożona administracyjna kara pieniężna przez inny uprawniony organ administracji publicznej lub strona została prawomocnie ukarana za wykroczenie lub wykroczenie skarbowe, lub prawomocnie skazana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe i uprzednia kara spełnia cele, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna

3. w innych przypadkach, jeżeli pozwoli to na spełnienie celów, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna, organ administracji publicznej, w drodze postanowienia, może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodów potwierdzających usunięcie naruszenia prawa lub powiadomienie właściwych podmiotów o stwierdzonym naruszeniu prawa, określając termin i sposób powiadomienia.

Trzeba mieć też na uwadze, że administracyjnej kary pieniężnej nie można nakładać, jeżeli upłynęło pięć lat od dnia naruszenia prawa albo wystąpienia jego skutków. To nie wszystko, ponieważ inspekcja może również na wniosek ukaranego przedsiębiorcy, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem publicznym lub ważnym interesem strony, udzielić ulg w wykonaniu administracyjnej kary pieniężnej. Może to zrobić przez:

1. odroczenie terminu wykonania administracyjnej kary pieniężnej lub rozłożenie jej na raty

2. odroczenie terminu wykonania zaległej administracyjnej kary pieniężnej lub rozłożenie jej na raty

3. umorzenie administracyjnej kary pieniężnej w całości lub części

4. umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub części.

Jakie administracyjne kary pieniężne nakłada WIOŚ?

WIOŚ kontroluje, czy przedsiębiorstwa przestrzegają przede wszystkim:

1. przepisów o ochronie środowiska i decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska

2. przepisów ustawy o odpadach

3. przepisów związanych z tzw. rozszerzoną odpowiedzialnością producenta dotyczących, np. opakowań, baterii czy zużytego sprzętu elektrycznego.

Jeśli WIOŚ zdecyduje o nałożeniu administracyjnej kary pieniężnej na przedsiębiorcę, powinno być wszczęte postępowanie administracyjne zgodnie z zasadami określonymi w k.p.a. Jeżeli przedsiębiorca uniemożliwia lub utrudnia Inspekcji przeprowadzenie kontroli, już wtedy może zostać ukarany kwotą od 10 do 100 tys. zł.

W zakresie prawa ochrony środowiska przewiduje się trzy typy sankcji za naruszenie przepisów, tj. cywilne, karne i administracyjne. Administracyjne kary pieniężne WIOŚ może wymierza na przykład za: 

1. przekroczenie określonych w pozwoleniach ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza

2. naruszenie warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję prowadzenia składowiska odpadów albo decyzji określającej miejsce i sposób

3. magazynowanie odpadów, wymaganych przepisami ustawy o odpadach, co do rodzaju i sposobów składowania lub magazynowania odpadów

4. przekroczenie, określonych w decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu lub pozwoleniu poziomów hałasu.

W tych przypadkach WIOŚ kontroluje przedsiębiorstwo przez dokonanie własnych pomiarów lub korzysta z pomiarów prowadzonych przez podmiot korzystający ze środowiska, obowiązany do dokonania takich pomiarów. Jeżeli szacowana wysokość kary nie przekroczy 800 zł, wtedy inspekcja nie wszczyna postępowania administracyjnego. 

Jeśli chodzi o Ustawę o ochronie środowiska, to porządkuje ona zasady i tryb postępowania w sprawach ocen oddziaływania na środowisko. Istotne jest tu między innymi wydawanie decyzji środowiskowych wymaganych przed realizacją danego przedsięwzięcia. Jeśli w trakcie realizacji lub już po zrealizowaniu przedsięwzięcia podmiot:

1. narusza warunki, wymogi oraz obowiązki określone w decyzji środowiskowej

2. nie realizuje działań służących zapobieganiu, ograniczaniu i kompensacji znaczącego negatywnego oddziaływania na obszar Natura 2000,

3. narusza obowiązki i wymagania ograniczania transgranicznego oddziaływania na środowisko czy związane z analizą porealizacyjną

wówczas podlega karze od 5 tys. zł  do 1 mln zł w zależności od liczby i wagi naruszeń.

Z kolei Ustawa o odpadach wskazuje na środki służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi zapobiegające i zmniejszające negatywny wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi wynikający z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi. Środki te mają również ograniczać ogólne skutki użytkowania zasobów i poprawić efektywność takiego użytkowania. Ustawa zawiera spis obowiązków, których naruszenie może skutkować nałożeniem kary. Są to między innymi:

1. zmiana klasyfikacji odpadów niebezpiecznych na odpady inne niż niebezpieczne, przez ich rozcieńczanie

2. niedozwolone mieszanie opadów

3. transport odpadów niezgodnie z wymaganiami

4. niepoprawne magazynowanie odpadów, w tym w zakresie wizyjnego systemu kontroli

5. brak wymaganego wpisu w tzw. BDO — Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami

6. zbieranie odpadów lub przetwarzanie odpadów bez wymaganego zezwolenia.

W tych przypadkach kary nie mogą być niższe niż 10 tys. zł i nie mogą przekroczyć 1 mln zł. Wymierzając wysokość kary WIOŚ bierze pod uwagę rodzaj naruszenia i jego wpływ na życie i zdrowie ludzi oraz środowisko, okres trwania naruszenia i rozmiary prowadzonej działalności oraz bierze pod uwagę skutki tych naruszeń i wielkość zagrożenia.

Zasady postępowania z opakowaniami oraz odpadami opakowaniowymi oraz obowiązki przedsiębiorców określa Ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Chodzi tu na przykład o przedsiębiorstwa wprowadzające opakowania i produkty w opakowaniach. Ustawa ma na celu zmniejszenie ilości i szkodliwości dla środowiska materiałów i substancji zawartych w opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz ilości i szkodliwości dla środowiska opakowań i odpadów opakowaniowych na etapie procesu produkcyjnego, wprowadzania do obrotu, dystrybucji i przetwarzania, w tym przez wytwarzanie czystych produktów i stosowanie czystych technologii.

Karę administracyjną otrzyma ten podmiot, który:

1. nielegalnie wystawia dokumenty związane z gospodarką opakowaniami, np. tzw. DPR, DPO, EDPR lub EDPO

2. wprowadza do obrotu opakowania niezgodne z wymaganiami technicznymi

3. nie prowadzi ewidencji opakowań.

Wysokość kary w tym przypadku nie jest niższa niż 10 tys. zł.

Przedsiębiorca w sądzie administracyjnym

Ważną informacją dla przedsiębiorcy jest fakt, że decyzja administracyjna, np. nakładająca karę, od której nie można złożyć odwołania, jest ostateczna. Jeżeli organ drugiej instancji, czyli Główny Inspektor Ochrony Środowiska, wyda niekorzystną dla przedsiębiorcy decyzję, w tym utrzyma karę nałożoną przez WIOŚ, to nie można jej dalej skarżyć na podstawie Kodeksu Postępowania Administracyjnego.

To nie znaczy, że nie można już nic więcej zrobić. Można złożyć skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, zgodnie z przepisami Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Skargę tę przedsiębiorca wnosi za pośrednictwem GIOŚ i pomimo tego, że ma ona swoje wymagania formalne, to w praktyce decyzji można zarzucać dowolne naruszenie przepisów. 

Trzeba jednak pamiętać, że wniesienie skargi nie wstrzymuje automatycznie wykonania decyzji, choć może to zrobić GIOŚ lub sąd na wniosek przedsiębiorcy. Jest to możliwe w przypadku, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków. Po analizie sprawy sąd wydaje wyrok, w którym albo uchyla decyzję w całości lub w części.

Może też stwierdzić, że była ona zgodna z prawem lub zobowiązać organ do wydania w określonym terminie decyzji, wskazując sposób załatwienia sprawy lub jej rozstrzygnięcie. 

Co w przypadku, gdy przedsiębiorca lub GIOŚ nie są zadowoleni z wydanego przez sąd administracyjny wyroku?  Mogą złożyć skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, a ten skontroluje poprawność wyroku i może go uchylić albo stwierdzić, że został wydany poprawnie. 

Orzeczenie tego sądu, od którego nie przysługuje już środek odwoławczy, jest prawomocne.

Fot. WIOŚ Warszawa, WIOŚ Bydgoszcz