Dyrektywa ECN+. Jak zmieniły się procedury karne UOKiK, kontrole i przeszukania?

Rozwijająca się integracja międzynarodowa, szybkie przekształcenia w zakresie ekonomii lokalnej i globalnej, a także skomplikowany kontekst międzynarodowych relacji politycznych wymagają nie tylko od przedsiębiorców, ale także od organów nadzorujących i kontrolujących przestrzeganie prawa konkurencji, by dostosowywali swoje działania do ciągle zmieniających się warunków. Zapewnienie zgodności z przepisami w takiej rzeczywistości jest niezwykle istotne dla utrzymania zdrowej konkurencji i ochrony rynku. 

Ma w tym pomóc Dyrektywa ECN+ Parlamentu Europejskiego i Rady (2019/1) z 11 grudnia 2018 roku. Jej wprowadzenie do systemu prawnego Polski dokonało się poprzez nowelizację ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Celem tej zmiany, obowiązującej od 20 maja 2023, jest wzmocnienie uprawnień krajowych organów ochrony konkurencji w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Nowelizacja ta ma fundamentalne znaczenie dla efektywniejszego egzekwowania przepisów prawa konkurencji oraz dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku europejskiego.

Kary w branży e-commerce, o których głośno się nie mówi Monika Świetlińska

- Nowe przepisy ujednolicają kompetencje krajowych urzędów ochrony konkurencji i wyposażają je w instrumenty proceduralne służące skutecznemu wykrywaniu naruszeń prawa antymonopolowego – zarówno na szczeblu europejskim, jak i na rynkach krajowych - poinformował Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

- Część założeń dyrektywy ECN+ była już wcześniej obecna w polskim prawie, jednak niektóre obszary wymagały doprecyzowania. Nowelizacja ustawy z jednej strony wzmacnia kompetencje organu antymonopolowego, z drugiej zwiększa poziom ochrony stron postępowania, czyli przedsiębiorców i osób fizycznych – powiedział prezes UOKiK, Tomasz Chróstny.

Kary pieniężne

Nowa regulacja dotycząca kar pieniężnych dla przedsiębiorców, którzy nie współpracują z Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub dostarczają fałszywe informacje, przeszła istotne zmiany. Wcześniej, za takie naruszenia groziła kara do wysokości 50 mln euro. Obecnie, zgodnie ze zaktualizowaną ustawą, maksymalna kara wynosi 3% rocznego obrotu przedsiębiorstwa, osiągniętego w roku poprzedzającym wydanie decyzji. Ta zmiana wprowadzona została w odpowiedzi na dyrektywę unijną, która wymaga, aby kary pieniężne były proporcjonalne do globalnego obrotu przedsiębiorstwa.

Dodatkowo, ustawodawca wprowadził kary okresowe, które mogą sięgać do 5% średniego dziennego obrotu przedsiębiorcy z roku poprzedzającego nałożenie sankcji. Tego rodzaju kary będą stosowane za każdy dzień zwłoki w wykonaniu decyzji UOKiK lub związanych z nimi orzeczeń sądowych. To nowe narzędzie ma zwiększyć skuteczność egzekwowania decyzji organu oraz zapewnienie szybszego reagowania przedsiębiorców na wydane wyroki.

Kontrola i przeszukania u przedsiębiorcy

Aktualizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wprowadza istotne modyfikacje w procedurach kontroli i przeszukiwania przedsiębiorstw. Zmiany te dotyczą głównie możliwości kontynuowania przeszukań poza standardowymi godzinami pracy przedsiębiorcy. Przeszukania mogą być przedłużane, jeśli przedsiębiorca wyrazi na to zgodę lub jeżeli zaistnieją okoliczności uzasadniające takie działanie.

Jak zabezpieczyć swój e-sklep przed zmianami prawnymi? Monika Świetlińska

Celem tych nowych regulacji jest stworzenie jasnych ram dla przeszukań w kontekście ochrony konkurencji. Z jednej strony, przeszukania są przeprowadzane z poszanowaniem praw przedsiębiorców, wymagając zgody sądu i działając w interesie publicznym. Z drugiej strony, procedury te są dostosowane do specyfiki działalności gospodarczej, uwzględniając, że przeszukania często odbywają się w miejscach pracy.

Nowelizacja zakłada, że przedsiębiorca może zgodzić się na przeszukanie poza regularnymi godzinami pracy, co może obejmować pracę w nadgodzinach przez wybranych pracowników lub zmianę organizacji pracy. Takie rozwiązanie jest korzystne, gdyż umożliwia szybsze przeprowadzenie przeszukań, minimalizując zakłócenia w działalności przedsiębiorstwa.

Dodatkowo, nowe przepisy pozwalają na kontynuację przeszukań po godzinach pracy, jeśli istnieją ku temu uzasadnione powody. Przeszukania mogą rozpocząć się w godzinach pracy, a następnie być kontynuowane po ich zakończeniu, co zwiększa efektywność działań kontrolnych i ogranicza możliwość obstrukcji ze strony przedsiębiorstwa.

Warto również zaznaczyć, że zgodnie z nowelizacją, przeszukania w miejscach prywatnych, takich jak mieszkania, inne pomieszczenia, nieruchomości czy środki transportu, będą przeprowadzane przez Prezesa Urzędu, a nie przez Policję, jak miało to miejsce wcześniej.

Obowiązek przekazywania informacji

Po nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, obowiązek dostarczania informacji lub dokumentów na żądanie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów został znacząco rozszerzony. Obecnie dotyczy on każdej osoby, nie tylko przedsiębiorców lub ich związków. Zmiana ta wynika z rewizji art. 50 UOKiK, gdzie termin „przedsiębiorcy” zastąpiono słowem „każdy”, co oznacza, że każdy, włączając osoby fizyczne, jest zobowiązany do przekazywania żądanych informacji i dokumentów.

Prezes UOKiK może teraz żądać informacji bezpośrednio od pracowników, byłych pracowników lub współpracowników przedsiębiorstwa, nawet bez wiedzy samego przedsiębiorcy. Taka zmiana zwiększa ryzyko dla przedsiębiorców, gdyż osoby te mogą nie być w pełni przygotowane do udzielania informacji zgodnych z linią obrony firmy, zwłaszcza bez wsparcia prawnego.

Wprowadzenie dodatkowych gwarancji procesowych dla osób fizycznych ma na celu ochronę ich praw w procesie dostarczania żądanych danych do UOKiK. Jednak, za odmowę przekazania informacji lub za wprowadzenie w błąd prezesa UOKiK, grożą surowe kary pieniężne. 

Zmiany w programie łagodzenia kar

Program łagodzenia kar, znany jako leniency, przeszedł istotne zmiany zwiększające skuteczność wykrywania niedozwolonych praktyk, takich jak zmowy przetargowe. Jedną z ważniejszych modyfikacji jest wyłączenie odpowiedzialności karnej dla przedsiębiorców, którzy zdecydują się na współpracę z Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów przez złożenie wniosku o zmniejszenie lub odstąpienie od kary. Wcześniej obawa przed sankcjami karnymi, w tym karą więzienia, odstraszała przedsiębiorców od przyznawania się do naruszeń.

Program łagodzenia kar pieniężnych. Czym jest leniency?Monika Świetlińska

Nowelizacja ustawy wprowadziła również model jednolitej ochrony dla wnioskodawców leniency w całej Unii Europejskiej, co stanowi odpowiedź na różnice między krajowymi programami łagodzenia kar. Ten model zapewnia szerszą ochronę niż wynikałoby to z dyrektywy ECN+, obejmując nie tylko kartele, ale także inne formy porozumień ograniczających konkurencję. W związku z tym, polski program leniency został dostosowany do tych zmian, przyjmując terminologię z dyrektywy ECN+ dla programów stosowanych w innych państwach UE, a dla polskiego programu zachowując dotychczasowe pojęcia.

Ważnym aspektem nowelizacji jest również rozszerzenie zakresu wniosku leniency. Obecnie obejmuje on nie tylko przedsiębiorców bezpośrednio zaangażowanych w naruszenie, ale także tych, którzy wywierają na nich decydujący wpływ, oraz osób zarządzających tymi przedsiębiorstwami. Dodatkowo, aby zachęcić do składania wniosków leniency, wyłączono karalność z art. 305 Kodeksu karnego dla tych, którzy skutecznie spełniają warunki programu, czyli odstąpienia od nałożenia kary pieniężnej lub jej obniżenia.

Współpraca z zagranicznymi organami 

Wprowadzenie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zgodnie z Dyrektywą ECN+, znacząco usprawniło współpracę międzynarodową między krajowymi urzędami antymonopolowymi. Zmiany te pozwalają Urzędowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów na aktywną współpracę w postępowaniach prowadzonych przez organy antymonopolowe innych państw członkowskich Unii Europejskiej. UOKiK ma teraz możliwość wezwania świadków i przeprowadzania przesłuchań na wniosek zagranicznych organów ochrony konkurencji.

Nowelizacja ustawy wprowadziła również nowy dział (VIIA), który zawiera przepisy dotyczące wzajemnej pomocy między organami ochrony konkurencji w UE. Te regulacje ułatwiają i przyspieszają przepływ informacji oraz zapewniają wzajemne uznawanie kompetencji między urzędami. W ramach tych zmian, prezes UOKiK może nie tylko wezwać świadka i odebrać od niego zeznania, ale także wystąpić o przesłuchanie świadków do właściwego sądu rejonowego, jeśli wymaga tego charakter dowodu lub inne istotne okoliczności.

Ponadto, prezes UOKiK, na wniosek innego organu ochrony konkurencji państwa członkowskiego UE, może informować o wstępnych zastrzeżeniach dotyczących domniemanych naruszeń art. 101 lub art. 102 TFUE, a także o aktach proceduralnych i innych istotnych dokumentach związanych z tymi artykułami. Włączone zostały także przepisy dotyczące współpracy w egzekucji kar pieniężnych nałożonych w związku z naruszeniami art. 101 i art. 102 TFUE, zarówno przez organy państw członkowskich, jak i przez prezesa UOKiK.

Te zmiany znacząco wzmacniają mechanizmy współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony konkurencji, umożliwiając efektywniejsze działania na rzecz zapobiegania i ścigania praktyk antykonkurencyjnych na terenie Unii Europejskiej.

Nowe regulacje dotyczące recyklingu opakowań. Będą kary? Monika Świetlińska

Dyrektywa ECN+ zapewnia większą spójność i efektywność w egzekwowaniu prawa konkurencji przez krajowe organy ochrony konkurencji. Poprzez wprowadzenie jednolitych standardów i procedur, dyrektywa ta umacnia współpracę między państwami członkowskimi, co jest szczególnie istotne w kontekście transgranicznych praktyk antykonkurencyjnych, takich jak kartele. Dyrektywa ECN+ zwiększa również skuteczność programów łagodzenia kar (leniency), co przyczynia się do lepszego wykrywania i ścigania naruszeń prawa konkurencji, jednocześnie zapewniając odpowiednie gwarancje procesowe dla przedsiębiorców i innych podmiotów.